Het belang van een goede nachtrust is je ongetwijfeld bekend. Is het niet omdat je weet wat slaap voor je brein doet, dan is het wel omdat je je na een nacht goed slapen een stuk fitter en energieker voelt. Maar komt dat alleen doordat je hersenen tijdens de slaap in rust- en herstelmodus gaan, of is er meer aan de hand?
Slaap geeft je brein letterlijk de ruimte
Door onderzoek weten we inmiddels dat de hersenen tijdens de slaap zeker niet alleen maar rusten. Tijdens de REM-slaap is je brein bijvoorbeeld erg actief, omdat het dan de informatie en emoties van overdag verwerkt. Tijdens andere slaapfasen zijn je hersengolven langzamer en hebben de hersenen minder zuurstof nodig om te functioneren.
Door de lagere behoefte aan zuurstof stroomt er gedurende zogeheten slow-wave slaap minder bloed naar het brein. Hierdoor krimpen de hersencellen en ontstaat er ineens meer ruimte in de hersenen. Die ruimte wordt opgevuld door cerebrospinale vloeistof, wat in minder wetenschappelijke termen ook wel bekend staat als hersenvocht.
Nachtelijk spoelprogramma reinigt je brein
Tijdens je slaap stroomt er tot 60% meer hersenvocht door het brein dan in wakkere toestand. Dit vocht transporteert voedingsstoffen naar hersengebieden en draagt hiermee bij aan herstel en groei gedurende de nachtrust. Maar de cerebrospinale vloeistof doet nog iets anders, dat minstens zo interessant is: het voert ook toxinen en andere ongewenste stoffen af uit de hersenen.
Je kunt dit mechanisme in de hersenen zien als een vaatwasser die schoon water naar binnen pompt en het vervuilde water vervolgens weer afvoert. Je brein doet hetzelfde en doet dat bovendien in een indrukwekkend hoog tempo.
Het hersenvocht neemt afvalstoffen op uit poreuze ruimtes rond afvoerende bloedvaatjes en belandt op de terugweg in lymfevaten in de hals. Via deze vaten komt de cerebrospinale vloeistof uiteindelijk terecht in de bloedbaan, waarna je lever en nieren de toxinen verwerken en uitscheiden.
Goed slapen verkleint de kans op alzheimer
Dit ingenieuze opschoningssysteem in het brein is op meerdere manieren essentieel voor je gezondheid. Een van de afvalstoffen die tijdens de slaap worden afgevoerd, is bijvoorbeeld bèta-amyloïd. Dit is een eiwit dat sterk wordt geassocieerd met de plaques die zich in de hersenen vormen bij de ziekte van Alzheimer.
Betekent dit nu dat langdurig slecht slapen altijd leidt tot deze neurodegeneratieve ziekte? Zo ver willen neurowetenschappers zeker nog niet gaan. Duidelijk is echter wel dat je met elk uurtje extra slaap je cerebrospinale vloeistof de kans geeft om nog wat extra afvalstoffen – zoals bèta-amyloïd – af te voeren uit het brein.
In de wetenschap zijn er bovendien voorzichtige aanwijzingen dat er een relatie bestaat tussen slaap en vormen van dementie zoals alzheimer. Zo verloopt het ziektebeeld doorgaans sneller bij mensen die slecht slapen. Een verkorte afvoerperiode van afvalstoffen waaronder bèta-amyloïd tijdens de slaap, lijkt hiervoor een plausibele verklaring.
Goede nachtrust: modus van rust, herstel en onderhoud
Het reinigende effect van slaap past in het huidige beeld van wetenschappers, waarin lichaam en brein tijdens de nacht als het ware een takenlijst met onderhoudswerkzaamheden afwerken. De doorbloeding van een orgaan als de huid neemt in de nachtelijke uurtjes toe met een factor 10.000. Verondersteld wordt dat deze extra toevoer van bloed nodig is voor optimaal herstel en onderhoud.
Een vergelijkbaar mechanisme is het schoonspoelen van de hersenen door de cerebrospinale vloeistof. Dit zou ook deels kunnen verklaren waarom sommige mensen meer slaap nodig hebben dan andere. Wellicht verloopt het spoelprogramma bij sommigen sneller of efficiënter dan bij anderen. Het is net alsof je de vaatwasser bij het spoelen op een iets ander programma zet.
Hoe kan ik langer slapen voor een schoner brein?
Wil je dit ingebouwde reinigingsprogramma in je hersenen optimaal benutten? Dan is het zaak om eerst en vooral beter en langer te gaan slapen. De eerste stap is eerder inslapen, want een korte nacht is vaak het gevolg van het feit dat in slaap vallen maar niet wil lukken. Zelfs als je van nature geen makkelijke slaper bent, kun je op dit gebied in korte tijd gelukkig veel verbetering boeken.
Het geheim voor snel in slaap vallen is namelijk ontspannen in slaap vallen. Herinner je je nog hoe je als kind na het neerploffen in je bed altijd binnen enkele minuten was vertrokken? Dat kwam waarschijnlijk omdat je meer ontspannen was. Je had nog niet de zorgen, verantwoordelijkheden en stress die zoveel volwassenen ’s nachts met wijd open ogen naar het plafond doen staren…
Maak ontspanning daarom een bewust onderdeel van je avondroutine en zoek de manier van relaxen die voor jou het beste werkt. Denk aan ademhalingstechnieken, yoga en meditatie. Probeer daarnaast te stoppen met zoetigheid, alcohol en televisie- of smartphonegebruik voor het slapengaan. Je brein zal je terugbetalen met meer energie en een betere gezondheid!
